Οι ναοί της Αγίας Αικατερίνης στην Επαρχία
Μέσα στην πόλη της Σητείας κατά την εποχή της Ενετοκρατίας υπήρχαν τρεις εκκλησίες μεταξύ των οποίων η τιμώμενη στο όνομα της Santa Caterina που ανήκε στο μοναχικό λατινικό Τάγμα του Αγίου Αυγουστίνου (Αυγουστινιανοί). Όπως αναφέρει ο Ενετολόγος Gerola ο ναός όπως και οι άλλοι ναοί της Σητείας καταστράφηκε αρχικά από την επιδρομή του Μπαρμπαρόσσα(1538) και αργότερα από την τουρκική κατάκτηση(1651). Η ύπαρξη της και το σημείο που ευρισκόταν μας ήταν ήδη γνωστά από την παράθεση των σχεδίων της Σητείας των χαρτογράφων και τις περιγραφές περιηγητών της Κρήτης κατά τον τελευταίο αιώνα της Βενετοκρατίας
Το 1870 έγινε από τον Αβνή Πασά η επιλογή των ερειπίων της παλαιάς Σητείας ως νέας πρωτεύουσας της Επαρχίας και οι χριστιανοί είχαν ήδη ύστερα από μια σειρά επαναστάσεων κατακτήσει αρκετές θρησκευτικές ελευθερίες, έτσι η αναγκαιότητα ίδρυσης ναού στην νέα πόλη εθεωρείτο δεδομένη. Θα πρέπει αρχικά να επισκευάστηκε ο ερειπωμένος λατινικός ναός και μετά να κατεδαφίστηκε και να ανεγέρθηκε ο νέος στη θέση του. Στο περιοδικό «Μύσων» διαβάζουμε: «Επί των ερειπίων παλαιού ναού της Αγίας Αικατερίνης ανηγέρθη επιστασία του αναπληρωτού του Επάρχου (Μουαβίνη) Νικολετάκη νέος ναός της Αγίας Αικατερίνης εις την δυτικήν θύραν του οποίου είχε ταφή η αποθανούσα σύζυγος του». Στα απομνημονεύματα του ο Επίσκοπος Αμβρόσιος αναφέρει ότι η ανέγερσις εκ θεμελίων του ναού έγινε τα έτη 1890-99. Κατά την παράδοση και τις ιστορικές πηγές χτίστηκε από Χαμαιζανούς : Τον Πρωτομάστορα Δημήτριο Αναγνωστάκη με τεχνίτες βοηθούς του Εμμ. Παπαδομανωλάκη, Γ. Καζαμία και Εμμ. Λιουδάκη πάνω σε σχέδια που εκπόνησε ένας μηχανικός ο Μηνάς Ωρολογάς που κατά τον αρχαιολόγο Παπαδάκη ίσως ήταν Σαμιώτης. Αναφορά στον ναό κάνει και ο Γάλλος περιηγητής V. Berard, ο οποίος επισκέφθηκε τη Σητεία το 1897 και περιγράφει την πόλη «...Είναι η σύγχρονη πόλη της Σητείας, πόλη καινούργια με δρομάκια που σχηματίζουν μεταξύ τους ορθή γωνία, πόλη χριστιανική με τούς θόλους της ολοκαίνουργης μεγάλης βασιλικής της...»
Ίσως η ανέγερση της μητρόπολης της Σητείας να βρήκε μιμητές στα χωριά της επαρχίας που άρχισαν να κτίζουν αργότερα εκκλησίες προς τιμήν της αγίας. Όμως διάφορες παραδόσεις και γεγονότα με βάζουν να κάνω και άλλες σκέψεις :
Μια παράδοση θέλει το τζαμί που βρισκόταν στην σημερινή πλατεία της Νέας Πραισού (Βαβέλων) να είχε κτιστεί πάνω στα ερείπια εκκλησίας της Ενετοκρατίας που ήταν αφιερωμένη στην Α. Αικατερίνη
Στο χωριό Καλαμαύκι ο γνωστός για τους εξορκισμούς του και ήρωας της εξέγερσης του 97 παπά Χριμπάτσης (Γεώργιος Χαμηλάκης) από το Τσώ(Αγία Τριάδα) έκτισε την Αγία Αικατερίνη στο σημείο που ήταν ένα χάλασμα από το τζαμί του χωριού.
Είχε άραγε ακούσει κάποιο θρύλο για εκκλησία της Αγίας Αικατερίνης πάνω στην οποία χτίστηκε το τζαμί και την ξανάχτισε στην παλιά της θέση ;
Όπως αναφέρει ο Αγγελάκης στα Σητειακά του: Στην Ετιά οι Τούρκοι είχαν μετατρέψει μια εκκλησία του χωριού σε τζαμί που μετά τη καταστροφή τους το 1897 μετατράπηκε πάλι σε εκκλησία στο όνομα της Αγ. Αικατερίνης αλλά είναι άγνωστο αν προ της μετατροπής σε τζαμί έφερε αυτό το όνομα. Υπήρχε άραγε και εκεί κάποιος θρύλος για το ότι ο ναός πριν γίνει τζαμί ήταν αφιερωμένος στο όνομα της αγίας;
Στον Χαντρά υπάρχει η παράδοση ότι το τζαμί, που βρισκόταν εκεί που είναι η σημερινή πλατεία στην είσοδο του χωριού, χτίστηκε πάνω στα ερείπια μιας εκκλησίας που θα πρέπει να ήταν στο όνομα της αγίας Αικατερίνης (πληροφ. Ιερέας Εμμ. Λεμπιδάκης)
Βλέπουμε λοιπόν από διάφορες παραδόσεις των χωριών μας αλλά και γεγονότα που πιθανόν να είχαν αφετηρία παλιές παραδόσεις, μια σχέση μεταξύ τζαμιών και εκκλησιών της Αγίας Αικατερίνης όπου το ένα ιερό έπαιρνε τη θέση του άλλου εναλλάξ κάτι που ίσως είναι κάτι πέρα από το τυχαίο.
Ήταν άραγε αφετηρία αυτών των παραδόσεων η ιστορία της ανέγερσης του ναού της αγίας στην Σητεία πάνω στα ερείπια της Ενετικής εκκλησίας που πέρασε στα χωριά μας αλλά στην θέση της λατινικής εκκλησίας έβαλαν τα τζαμιά ;
Υπήρχε πράγματι ένα πέρασμα από ναούς της αγίας σε τζαμιά και αντιθέτως;
Μήπως οι παραδόσεις αυτές δημιουργήθηκαν από περιγραφές μοναχών της μεγάλης μονής του Σινά που πηγαινοερχόταν στην Κρήτη, σχετικές με το χτίσιμο του μικρού τεμένους δίπλα στο καθολικό του μεγάλου μοναστηριού κάτι που είχαν αναγκαστεί να κάνουν από πολύ παλιά οι Σιναΐτες πατέρες για να εξευμενίσουν τους μουσουλμάνους κυρίαρχους της περιοχής;
Μπορεί να υπήρχαν διάφοροι ναοί της Αγίας Αικατερίνης πριν την τουρκοκρατία μπορεί όμως η ανάμνηση τους να σώζει μια άλλη ιστορία χαραγμένη βαθειά στην μνήμη των Κρητικών. Όπως αναφέρει ο Ν. Ψιλάκης :
«Ένας από τους πιο γνωστούς ορθόδοξους ναούς του Ενετοκρατούμενου Χάνδακα ήταν εκείνος της Αγ. Αικατερίνης των Σιναϊτών. Μετόχι της μεγάλης μονής του Σινά είχε δεκάδες μοναχούς. Ο λαμπρός ναός που έλαμπε μέσα στο χρυσάφι του στα χρόνια της Ενετικής κατοχής, έγινε τζαμί μετά το 1669 όπως τόσοι άλλοι. Στη θύμηση του χριστιανικού πληθυσμού της πόλης όμως έμενε πάντα ζωντανό το παλαιότερο μεγαλείο καθώς οι διηγήσεις των παλαιοτέρων μετέδιδαν από γενιά σε γενιά τα κοσμοϊστορικά γεγονότα του 17ου αιώνα.»
Δύσκολο να πει κανείς με βεβαιότητα αν συνδέει τους δυο χώρους λατρείας κάποια κοινή παράδοση ή τυχαία συμβάντα. Όμως η αγία τιμάται στην επαρχία μας και με τη γιορτή της συνδέονται διάφορα έθιμα της περιοχής μας. Παλιά ανήμερα της Αγίας Αικατερίνης οι κοπελιές της Σητείας έπαιρναν βασιλικό από την εικόνα της για να ονειρευτούν τον άντρα που θα πάρουν (πληροφ . Κωστή Φραγκούλη στον Ν. Ψιλάκη)
Παλιότερα πάλι ανήμερα της εορτής της στη Σητεία, γύριζαν και μοίραζαν στα σπίτια μικρά αρτουλάκια. Τα έκαναν τάσιμο κάθε χρόνο μια οικογένεια. Την ίδια μέρα πάλι την ώρα που λειτουργείται η εκκλησία υπάρχει το έθιμο οι νοικοκυρές να φυτεύουν τις γαρεφαλιές τους.
Στοιχεία :
Ν. Παπαδάκη αρχαιολόγου : Ο ιερός ναός της Αγίας Αικατερίνης
Ν. Ψιλάκη : Λαϊκές τελετουργίες στην Κρήτη
Περιοδικό Μύσων τ. ΣT΄ σελ 46
Ε. Αγγελάκη : Σητειακά τ. Α σ.210
V. Berard : Κρητικές Υποθέσεις σελ. 243
Ειρήνη Παπαδάκη : Ο μεγάλος Στειακός ριμαδόρος Β. Κορνάρος και λαϊκή λατρεία, γνωμικά
Και από το βιβλίο μου : Δημώδεις παραδόσεις …. από την περιοχή Πραισού Σητείας και την ευρύτερη περιφέρειά της
Ερρίκος Π. Σκουλούδης
The churches of St. Catherine in Sitia’s province
A summery of my article published in Sitia’s newspaper "Nea Eparchia" and republished in the site of "Metropolis of Ierapytna and Sitia”
In the town of Sitia during the Venetian period there were three churches. One of them was that of Saint Catherine, which belonged to the Latin monastic Order of Saint Augustine (Augustinians). As the Italian archaeologist Giuseppe Gerola who visited the region in 1900 refers : all the churches of Sitia were destroyed first by the invasion of Barbarossa (1538) and later by the Turkish conquest (1651). It’s existence and the point where was situated were already known from the cartographers of Sitia and the descriptions of travellers in Crete during the last century of Venetian period
In 1870 a period when Crete was still under the ottomans, Avni Pasha an ottoman ruler, chose the ruins of old Sitia as the new capital of the province. That period Christians after many rebellions, had gained religious freedoms, so there was necessity of a new church in town. Firmly was restored the ruined Latin temple which was demolished later and was erected the new one at it’s location. Reference to the temple makes the French traveller V. Berard, who visited the town of Sitia in 1897 and describing the city says : "... It is the modern town of Sitia with new streets forming a right angle between them, a Christian town with the large dome of it’s new basilica ..."
Perhaps the construction of the cathedral of Sitia, found imitators in the villages of the province who began later to build churches in honour of Saint Catherine. But different traditions and events make me think other things:
A tradition wants, the mosque situated until 19th century in the square of today's Nea Praisos to have been built on the ruins of a church from the venetian period dedicated to Saint Catherine
In the village Kalamafki the known for exorcisms, and hero of the uprising of 97 Priest George Chamilakis built the church of St. Catherine in point where were the ruins of the mosque of the village.
Did he hear a legend about a church of St. Catherine on which the mosque was built and he rebuilt the church to its former position?
As Sitia’s historian Angelakis says : In the village Etia the Turks had turned a church into a mosque and after their destruction in 1897 the mosque became again a church in the name of St. Catherine, but it is unknown whether before it’s conversion into a mosque bored this name. Was maybe there a same legend too ?
In the village Handras there is a tradition that the mosque, which was stood where the current square is now at the entrance of the village, was built on the ruins of a church that maybe was in honour of St. Catherine
We see from various traditions and events of our villages a relationship between mosques and churches of St. Catherine where the one shrine takes the place of the other, something that might be beyond coincidence.
Was the starting point of these traditions, the construction of the temple of the saint in Sitia on the ruins of the Venetian church and a confusion in people’s mind of the foreign religions shrines (roman catholic churches and Muslim mosques) ?
Was actually a passage from the holy Christian temples to mosques and vice versa?
Are the traditions created by monk’s of the great monastery of Saint Catherine’s in Sinai who were coming to Crete, and from their descriptions related with the construction of a small mosque next to the large church of the Saint, which was something that the holy fathers had been forced to permit in order to placate the Muslim rulers of area ?
Maybe before the Turkish occupation of the island were several churches of St. Catherine, but maybe their memory preserved another story deeply etched in the memory of the Cretans. As N. Psilakis says:
"One of the most famous Orthodox churches of the Venetian Candia was that of St. Catherine's. High dependency of the Monastery of Sinai had dozens of monks. The temple shone resplendent in gold in the years of Venetian occupation, became a mosque after 1669 like so many others. But in memory of the Christian population of the city was kept alive the old glory and the stories of the older were broadcasting from generation to generation these momentous events of the 17th century”.
Hard to say with certainty if the two places of worship, connects a common tradition or random events. But the saint is honoured in our province and with the saint’s day are connected different traditions of our region. In old times during that day (25th of November) the girls of Sitia used to take from the saint’s icon springs of basil plants putting it under their pillow in order to dream the man that would marry.
In the morning of the same day while the service is held in the churchs is the custom housewives to plant their gillyflowers
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου