Από τις Παπούρες περιοχή ΒΑ του χωριού Άγιος Σπυρίδωνας
Σητείας είναι λουτροειδής λάρνακα με
παράσταση χταποδιού που βρίσκεται στο μουσείο Α. Νικολάου. Πρέπει να είναι η με
αρ. 73 απεικονιζόμενη στον τουριστικό
οδηγό του Μουσείου κεραμική λουτροειδής σαρκοφάγος ΥΜ ΙΙΙΒ περ. με χταπόδια και ψάρια. Πραισός (Κωστή Δαβάρα:
Μουσείο Αγίου Νικολάου) .
Το χταπόδι στην πρόσοψη
απεικονίζεται αξονικά με το κεφάλι κεντρικό με τα πλοκάμια να αποκλίνουν προς τα αριστερά
και δεξιά
Σχετικά με την τεχνοτροπία την εποχή και το συμβολισμό παραθέτω μεταφρασμένα μικρά αποσπάσματα από την εργασία της αρχαιολόγου Lucia Alberti : The funerary meaning of the octopus in the LM IIIC Crete
Η μορφή του χταποδιού
απεικονιζόταν παντού κατά τη μινωική περίοδο κάτι που ερμηνεύτηκε αρχικά σαν ένα σύμβολο της εμπορικής επικυριαρχίας
στο Αιγαίο των Μινωιτών μια που με τα πλοκάμια του στην ανθρώπινη φαντασία ταυτίζεται με την
εξάπλωση και την οικονομική δραστηριότητα.
Οι μινωίτες καλλιτέχνες επέλεγαν στοιχεία από το φυσικό κόσμο. Τα πρώτα δείγματα του χταποδιού σαν
διακοσμητικού στοιχείου θα τα βρούμε στα λεγόμενα Καμαραϊκά αγγεία της MεσοMινωικής II περιόδου (1900-1700) η οποία χαρακτηρίζεται από ακινησία και σταθερότητα.
Το χταπόδι είναι κάθετο, με το «σάκο» προς τα κάτω και με τα έξι ή οκτώ
πλοκάμια να εκτείνονται με ένα
συμμετρικό τρόπο
Η «ακινησία» του Καμαραϊκού ρυθμού έρχεται σε βαθιά αντίθεση με την ιδέα της κίνησης και
της ελευθερίας των αγγείων του επομένου του «Θαλάσσιου ρυθμού» . Ένας από τους λίγους κανόνες της διακόσμησης
σε αυτό το στυλ είναι η αξονική θέση του
χταποδιού: το κεφάλι είναι πάντα κεντρικό με
τα πλοκάμια να αποκλίνουν προς τα αριστερά και δεξιά δημιουργώντας παράλληλα ανοικτές κυματιστές ζώνες τη μια πάνω από την άλλη
Μετά τον θαλάσσιο ρυθμό καθώς πάμε
στην Υστερομινωική περίοδο, αρχίζει η τεχνοτροπία του νατουραλισμού και του
ιμπρεσιονισμού να αλλάζει. Η απεικόνιση γίνεται σχηματική με τελείως
παραμορφωμένα χαρακτηριστικά και η έμφαση δίνεται σε ορισμένα όργανα όπως τα
μάτια.Η έννοια και η χρήση του μοτίβου φαίνεται να αλλάζει στην Κρήτη από την ΥM IIIB περίοδο(1300 π.Χ) και μετά. Είναι το 13ο αιώνα π.Χ., που λάρνακες (πήλινα σκεύη ταφής) διακοσμημένες με ένα ή περισσότερα μοτίβα από χταπόδι εμφανίζονται πολύ συχνά, συνδέοντας καθοριστικά αυτό το μοτίβο με τις ταφές.
Η παρουσία στις λάρνακες και στα ταφικά αγγεία, που είναι
πιο συχνή όπως πάμε στα ανατολικά του νησιού,
φαίνεται να δείχνει ότι αυτό το
θαλάσσιο πλάσμα δεν σχετιζόταν πλέον
γενικά με τη φύση ή τη θαλάσσια πανίδα.
Η φιγούρα του χταποδιού
σχετίζεται άμεσα με τη θάλασσα
και σε γενικές γραμμές, με το νερό. Η
ιδέα ότι η μετά θάνατον ζωή με μινωικούς όρους συνδεόταν με το νερό και τη θάλασσα έχει ήδη
εξερευνηθεί στην αρχαιολογία του Αιγαίου.
Ο αρχαιολόγος L.V Watrous μελέτησε τον πιθανό συμβολισμό των
διακοσμητικών μοτίβων σε λάρνακες, υποθέτοντας ότι αναπαράγουν με ένα περισσότερο ή λιγότερο
συνθετικό τρόπο το ταξίδι των νεκρών προς την μετά θάνατον ζωή, σαν πέρα από
τη θάλασσα ή καλύτερα «πέρα από το νερό»
Άλλοι όπως ο Laffineur τονίζουν
τη σημασία του νερού ως αναγεννητικού
υγρού. Η ερμηνεία αυτή φαίνεται
να επιβεβαιώνεται από την λάρνακα της Επισκοπής Ιεράπετρας στην οποία το άρμα του νεκρού
μεταφέρεται από ένα χταπόδι. Τα πλοκάμια
του εμφανίζονται σαν τα κύματα της
θάλασσας και σε αυτή την περίπτωση, το χταπόδι φαίνεται ο σύντροφος και οδηγός
του νεκρού στο μεταθανάτιο ταξίδι.
Άλλα μοτίβα που διακοσμούν τις λάρνακες της ΥΜ ΙΙΙΒ-Γ περιόδου (1300-1100 π.Χ.) , όπως τα
ψάρια, τα κύματα φαίνεται να επιβεβαιώνουν ότι ο θάνατος και η μετά θάνατον
ζωή σχετίζονται με τη θάλασσα ή γενικότερα, με το νερό. Πολύ συχνά αυτές οι
διακοσμήσεις είναι μέσα στις λάρνακες (όπως σε αυτήν από τις Παπούρες ),
γεγονός που υποδηλώνει ότι το σώμα σαν
να ήταν μέσα στο υγρό. Η σχέση ανάμεσα στη θάλασσα και τα ταφικά έθιμα φαίνεται
να είναι επίσης επιβεβαιωμένη από τα λίγα προπλάσματα πλοίων που βρέθηκαν σε τάφους .
Στην ΥM ΙΙΙΓ(1200-1100 π.Χ.) περίοδο επιβάλλονται πολλά διακοσμητικά μοτίβα που πολύ συχνά σχετίζονται με το φυσικό κόσμο: ζώα της γης και της θάλασσας που αναμειγνύονται μαζί, λουλούδια, δέντρα, θάμνοι μερικές φορές παρόμοιοι με το δέντρο της ζωής της Ανατολικής παράδοσης και τα πάντα φαίνεται να «παράγονται» από το χταπόδι στο κέντρο της σκηνής. Ως εκ τούτου, το χταπόδι εμφανίζεται ως το σύμβολο του πνεύματος της ζωής, ένα στοιχείο αναγεννητή, από και προς το οποίο κάθε ζωντανό ον, ζωικό ή φυτικό, προκύπτει και επιστρέφει. Τέτοιες παραστάσεις και η χρήση σε τάφους των ψευδόστομων αμφορέων, φαίνεται να επιβεβαιώνουν ότι κατά τα τελευταία στάδια της Εποχής του Χαλκού στο Αιγαίο το χταπόδι είχε μια έννοια που συνδέεται όχι μόνο με το θάνατο, αλλά και με τη μετά θάνατον ζωή, ένα σύμβολο της αιωνιότητας ή και ένα είδος συντρόφου στα ταξίδια κατά τη διάρκεια του τελικού, δύσκολου, και μυστηριώδους ανθρώπινου ταξιδιού.
From
Papoures an area near the village Aghios
Spyridon (in province of Sitia- Crete) comes a bathtub-larnax with the
depiction of octopus now at Aghios Nikolaos museum. Must be the Late Minoan IIIB clay bathtub- sarcophagus with octopi and
fishes. Praisos depicted in touristic map of the museum (Costis Davaras: Hagios
Nikolaos Museum)
The octopus
on the façade is axially depicted with the head central with the tentacles
tilted to the left and right
Regarding
the style at the time and the symbolism, I quote translated small excerpts from
the work of archaeologist Lucia Alberti: The funerary meaning of the octopus in
the LM IIIC Crete
The shape
of the octopus was depicted everywhere during the Minoan period, something that
was originally interpreted as a symbol of commercial supremacy in the Aegean by
the Minoans, as its tentacles in the human imagination coincide with the
expansion and economic activity.
Minoan
artists chose elements from the natural world.
We find the
first examples of the octopus already in the MM II Kamares pottery,
characterized by immobility and fixity The octopus is vertical, with the
‘sakos’ down and the six or eight tentacles extending in a symmetrical ordered
way from the head, made from a simple oblong element
The
‘immobility’ of the Kamares octopus contrasts deeply with the idea of movement
and freedom of the subsequent Marine Style vases, in which the octopus is
folded up and tilted, losing all of its fixity and immobility
One of the
few rules of the decorative syntax of the Octopus Style is the axial position
of the octopus: the head is always central, designed under the neck, the
tentacles diverging to left and right and creating parallel open wavy bands
laid one on top of the other.
After the Marine style as
we go into the Late Minoan period, the style of naturalism and impressionism
begins to change. The display is schematic with completely distorted features and
the emphasis is on certain organs such as the eyes
The meaning
and the use of the octopus pattern seem to change in Crete from LM IIIB
onwards, It is in the 13th century BC, that larnakes decorated with one or more
octopus figures become very common, definitely linking the octopus pattern to
burials.
This
presence on larnakes and ‘funerary’ vases seems to suggest that this marine
creature had assumed a specific meaning, no longer generically related to
nature or to marine fauna.
The octopus
figure deals directly with the sea and, generally speaking, with water. The
concept that afterlife in Minoan/Mycenaean terms was associated with water and
sea has already been explored in Aegean archaeology. Watrous studied the
possible symbolism of the larnakes decorative motifs, suggesting that they
reproduce in a more or less synthetic way the travelling of the dead towards
afterlife, conceived as beyond the sea or better ’beyond water’
Laffineur
also stressed the importance of water as a regenerative liquid (Laffineur
1991). This interpretation seems to be confirmed by the Episkopi larnax, in
which the dead chariot is placed on and/or carried by an octopus [Figure 4c]
(Marinatos 1993: 236-237). Its tentacles appear like the waves of the sea and
in this case, the octopus seems the companion and guide of the dead in the
afterlife journey.
Other
motifs that decorate the LM IIIB-C period (1300-1100 b.C) larnakes, such as fish,
waves, octopuses, seem to confirm that death and afterlife are related to the
sea or, more generally, to water. Very often these decorations are inside the
larnakes (as our larnax from Papoures), suggesting that the corpse was deposed
as if it was inside the liquid The
relationship between sea and burial customs seems to be also confirmed by the
few models of boats found in tombs
In LM/LH IIIC very elaborated versions with numerous decorative motifs impose
themselves. The motifs utilized are very often linked to the natural world:
animals of earth and sea mixed together, flowers, trees, shrubs sometimes
similar to the tree of life of the Oriental tradition, everything apparently
‘generated’ by the octopus at the centre of the scene. In this last
representation, therefore, the octopus appears as the symbol of a spirit of
life, a regenerator element, from and to which every living being, animal or
vegetable, arises and returns. This specific representation and the use in
tombs of the OSJs seem to confirm that in the last phases of the Aegean Bronze
Age the octopus had a meaning connected not just with death, but also with the
afterlife, a symbol of eternity and/or a sort of travelling companion during
the final, difficult, and mysterious human journey.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου